Stanisław Grochowiak "Rozmowa o poezji"

Zuzanna !!!! · Gość

Stanisław Grochowiak jest typowym przedstawicielem kierunku poetyckiego liryki współczesnej, zwanego turpizmem (łac. turpis 'brzydki'). Twórcą nazwy tego nurtu jest Julian Przyboś. Turpizm wyraża się we włączeniu w obręb poezji motywów brzydoty, śmierci, kalectwa, znajdujących się w opozycji do uświęconej dziedziny tematów poetyckich. Wczesną poezję Grochowiaka cechuje stylizacyjne wyrafinowanie połączone z manifestacyjnym antyestetyzmem w sferze tematyki, upodobanie do groteski i makabry na wzór barokowy. Takie cechy odnajdujemy w utworze pt. „ Rozmowa o poezji” z tomu pt. "Menuet z pogrzebaczem”.

Warto najpierw przeanalizować tytuł utworu- „ Rozmowa o poezji”. Czytając utwór odbiorca nie ma wątpliwości, że jest to dialog pomiędzy dwiema osobami- Dziewczyną i Poetą. Ale czy rzeczywiście przedmiotem ich rozważań jest poezja? Wydaje się, że rozmówcy podejmują temat nie istoty poezji sensu stricte, lecz temat weny twórczej, inspiracji. Wnikliwa analiza utworu pozwala dostrzec , ze Dziewczyna wypytuje Poetę o moment natchnienia, o to, jak rodzi się w nim chęć do tworzenia poezji.

Przyglądając się uważnie dialogowi, można zauważyć , że jest on terenem starcia dwóch idei reprezentowanych przez konkretne osoby. Poeta uosabia antyestetyzm a Dziewczyna poetyzację. Dzięki zabiegom poetyckim Grochowiaka, rozmowa jest bardzo żywa i energiczna. Autor napisał utwór 11-zgłoskowcem ( 5+ 6).Mamy więc do czynienia z wierszem sylabicznym,w którym średniówka znajduje się po sylabie piątej i w którym występuje stały akcent paroksytoniczny w klauzuli. Grochowiak niekiedy jednak łamał reguły wersyfikacyjne, aby wyeksponować treść wypowiadaną przez bohaterów. Przykładem są słowa dziewczyny: „Pan kpi”, stanowią one niezwykle ekspresywną i dosadną reakcję na ironiczne stwierdzenie Poety, jakoby poezja miała „wynikać z brodawek ogórka”. Ten dwuzgłoskowy wers doskonale komponuje się z kolokwialną, naturalistyczną i przepełnioną sarkazmem odpowiedzią Poety. Również zastosowanie rymu męskiego – „pagórka -„ ogórka” łamie konwencję, bo cały utwór zawiera rymy żeńskie przeplatane, które to złożone z dwóch komponentów wiążą co drugi wers tekstu według wzorca abab. Jak widać wersyfikacja i rytmika zostały ściśle dostosowane do potrzeb wypowiedzi bohaterów. Można się nawet pokusić o stwierdzenie, że są one niejako terenem rozgrywki między partnerami rozmowy. Niemożliwe jest więc prześledzenie utworu najpierw pod względem treściowym, a później pod względem budowy wiersza. Te dwie warstwy ciągle się ze sobą przenikają. Prześledźmy więc dialog:

Utwór rozpoczynają pytania Dziewczyny:
Czy pan ją widzi? Czy ona się śni?
Czy tez nadbiega- nagła jak z pagórka?

Są one świadectwem jej płytkiego, stereotypowego pojmowania poezji. Dziewczyna uosabia pewien anachronizm. Jej pytania tchną kiczem, są frazesami. Dlatego też Poeta tak bardzo przeciwny takim konwencjonalnym sądom, odpowiada brutalnie:

Ona wynika z brodawek ogórka...

To zdanie będące kpiną, reprezentuje również antypoetyczność i antyestetyzm. Owa kpina wyraża się nie tylko w słowach, ale również widoczna jest w zastosowaniu rymu częstochowskiego, „ pagórka- ogórka”, o którym zostało wspomniane wyżej. To właśnie Dziewczyna inicjuje rym męski, który jednak nie zostaje przyjęty, bo dalej utwór toczy się rymem żeńskim. Dziewczyna, obrażona, odpowiada krótko-

Pan kpi,

ale jednak dalej wiedzie swój wywód:

Pan ją jedwabnie- pan ją jak motyla
Po takich złotych i okrągłych lasach...
To jest jak z Dafnis bardzo czuła chwila...

Wypowiedź Dziewczyny jest rozpoetyzowana, rzewna, sentymentalna. Mamy tutaj do czynienia niemalże z sielankowością. Wyłania się również przed czytelnikiem obraz antyczny. Dziewczyna przywołuje Dafnisa, bohatera greckiej powieści pasterskiej przypisywanej Longosowi. Taka aluzja, czyli przywołanie pięknego i naiwnego kochanka Chloe, nadaje tej wypowiedzi nieco zmysłowy charakter. Zwróćmy jeszcze uwagę na rym „ motyla- chwila”. Nie należy on do odkrywczych, jest raczej oklepany. Wydrwiona Dziewczyna popada bowiem w banał, a potem całkowicie traci kontrolę nad tym, jak potoczą się dalsze rymy. Jej wypowiedź zostaje brutalnie przerwana przez Poetę:

Owszem. Jak ostro
całowany tasak.

Przytoczone słowa są majstersztykiem językowym. Grochowiak zastosował oksymoron:„całowany tasak”. Obejmuje on bowiem dwa opozycyjnie znaczeniowo wyrazy , w związku z tym otrzymujemy efekt paradoksu. Ten zabieg jeszcze bardziej wzmocnił dosadność antypoetyzmu. Drwinę Poety odzwierciedla również zastosowanie rymu wyszukanego- „ lasach- tasak”. Z tych dwóch krótkich zdań wynika również, że Poeta ignoruje wcześniejszą wypowiedź Dziewczyny. Nie dość, że kwituje jej rozwlekłą i uwzniośloną wypowiedź krótkim słowem „ owszem”, to jeszcze stosuje niebywałe porównanie oparte na antytezie. Mimo tak drwiącej wypowiedzi, Dziewczyna zawzięcie kontynuuje swoistą grę z przeciwnikiem.:

Rozumiem pana. Z wierzchu ta ironia,
A spodem czułość podpełza ku sercu...

Niezwykle czytelnie wyraża się tu naiwność dziewczyny i chęć porozumienia. Naiwność przejawia się w myśleniu, że Poeta być może tylko na zewnątrz jest taki ironiczny i odporny na jej argumenty, a tak naprawdę sam również myśli w kategoriach czułości i ckliwości- tak jak ona. Ale mamy do czynienia tu z czymś jeszcze. Zdania wypowiedziane przez nią tkwią jakby w konwencji romantycznej. Zwłaszcza „czułość” i „serce”, słowa rodem z epoki romantyzmu są na to przykładem. Nadzieję Dziewczyny na porozumienie z Poetą burzy jego sarkastyczne pytanie:

Dlaczego z pani jest taka piwonia ,
Co chce zawzięcie być butelką perfum?...

Porównanie dziewczyny do piwonii jest jawnym złamaniem konwencji estetyzmu. Piwonia prezentuje się dość marnie jako kwiat, do którego można porównać kobietę. Konwencjonalne byłoby porównanie jej np. do róży. Równie ciekawie prezentuje się wyrażenie „ butelka perfum”. Na określenie zawartości perfum używamy przecież słowa flakonik. Nie bez przyczyny Poeta zastosował takie porównanie. Wyraża ono przesadę. Butelka w zestawieniu z perfumami wyraża nadmiar. I taka właśnie jest Dziewczyna- przesycona ową poetycznością, pełna zawziętości i chęci walki z przeciwnikiem. I tradycyjnie, dużą rolę odegrały rymy. Mamy do czynienia z rymem dokładnym „ ironia”- „piwonia” oraz z asonansem „ sercu”- „perfum”.

W „ Rozmowie o poezji” uwidacznia się niezwykła erudycja i kunszt literacki Stanisława Grochowiaka. Swobodne posługiwanie się środkami artystycznymi, wszelkie zabiegi językowe, budowa wersyfikacyjna- to wszystko zostało wykonane pieczołowicie. Dialog między Poetą a Dziewczyną jest żywy i barwny, wrażliwy odbiorca może bez problemu wyczuć rodzące się napięcie między przeciwnikami tej słownej gry. Walczą ze sobą dwie idee- poetyzacja z antypoetyzacją. Te pojęcia personifikowane są przez Poetę i Dziewczynę. Można pokusić się o sąd, że idee te, sprzeczne ze sobą znajdują się w nadrzędnym podmiocie mówiącym wiersza. Taka konfrontacja estetyzmu i antyestetyzmu zachęca do refleksji na temat tego, jaka naprawdę powinna być poezja.

Stanisław Grochowiak , Rozmowa o poezji

Dziewczyna:
Czy pan ją widzi? Czy ona się śni?
Czy też nadbiega- nagła jak z pagórka?

Poeta:
Ona wynika z brodawek ogórka...

Dziewczyna:
Pan kpi.
Pan ją jedwabnie- pan ją jak motyla
Po takich złotych i okrągłych lasach...
To jest jak z Dafnis bardzo czuła chwila...

Poeta:
Owszem. Jak ostro
całowany tasak.

Dziewczyna:
Rozumiem pana. Z wierzchu ta ironia,
A spodem czułość podpełza ku sercu...

Poeta:
Dlaczego z pani jest taka piwonia ,
Co chce zawzięcie być butelką perfum?...

[img][/img]